Object van de Maand december 2022: Mars & de Wintercirkel

[Jef De Wit]

Deze maand kunnen we niet om Mars heen. De belangrijkste data op een rijtje:
- 1 december: dichtste bij de aarde (zo’n 81 miljoen kilometer)
- 3 december: dichtste nadering tot open sterrenhoop NGC 1746 (ook de dagen erna en ervoor te zien)
- 8 december: oppositie en bedekking door de Maan (tussen 6u00 en 7u00 plaatselijke tijd)

Met de telescoop detail zien op Mars is niet gemakkelijk. De rode planeet is – zeker vergeleken met Jupiter – een zeer klein schijfje. Durf genoeg vergroten en wacht geduldig op momenten van betere seeing. Momenteel hangen er opmerkelijke witte wolken boven het noordpoolgebied. Syrtis Major is het opvallendste donkere gebied op de planeet en de beste plaats om je ontdekkingstocht te starten. Je kan via deze website controleren wanneer dit driehoekig gebied zichtbaar is (selecteer een ‘labelled map’).

Ook met het blote oog is Mars het bekijken waard. De planeet maakt deze maand deel uit van een groot asterisme dat wordt gevormd door de sterren Capella, Aldebaran, Rigel, Sirius, Procyon en het duo Castor/Pollux. Er zijn verschillende namen voor dit alternatief ‘sterrenbeeld’: Wintercirkel, Winterzeshoek, Winterovaal of Hemelse ‘G’ (bij dit laatste doet ook Betelgeuze mee). De Winterdriehoek bestaat dan weer enkel uit de sterren Procyon, Sirius en Betelgeuze.

Zie je kleur- en helderheidsverschillen tussen al deze heldere sterren van de Wintercirkel en Mars? Laat het ons weten! Verder zijn veel van deze sterren ook dubbelsterren. Wij zijn zeer benieuwd of je er eentje of meerdere kan splitsen met je telescoop. Laat die verslagen, schetsen en foto’s maar komen

De Wintercirkel met de positie van Mars op 15 december (achtergrond Cartes du Ciel):

 

[Bobbie]

Daar heb ik toch altijd van gedroomd: als eerste kunnen reageren op het Object van de Maand. En dan ook echt met een live verslag. De telescoop is al opgeborgen, mijn Spaans avontuur is bijna ten einde maar dan is er altijd nog de bino. En wat voor een. Ik ben nog altijd zeer content met de Canon 10x30 IS, maar dat terzijde.
Het is vanavond hier in Spanje niet meer zo helder als de afgelopen dagen maar voor deze Wintercirkel bespreking helder genoeg. Mars is altijd leuk maar wat mij betreft meer met het blote oog of met de bino dan met de telescoop. Er is altijd wel wat met deze planeet. Staat ie een jaartje lekker dichtbij maar dan staat ie laag aan de horizon. Deze oppositie staat ie redelijk hoog maar dan is de afstand weer een dingetje en blijft het een klein schijfje. Ik vind Mars door mijn telescoop altijd tegenvallen. Aldebaran is natuurlijk heerlijk en dan met name door het sterrijke gebied van de Hyaden. Prachtig door de bino. Aldebaran lekker fel rood. Op dit moment staat hier de hele Orion al boven de horizon en daar kan ik naar blijven kijken. De afgelopen week met de telescoop al de nevel diverse keren bekeken en dan vanavond de nadruk op de zuidkant van de gordel. Heerlijk gebied.
Voor Sirius is het nog iets te vroeg. Staat op het punt van opkomen maar daar kan ik niet op wachten. Beetje vroeg naar bed; morgen wacht een lange reis op weg terug naar huis. Dat geldt ook voor Procyon. Dan naar Castor en Pollux. Castor is een mooie dubbel maar dat is voor de bino een brug te ver. Met de thuisliggende SCT is dat natuurlijk geen probleem. Heb het hier met de refractor nog niet geprobeerd. Even terzijde: M35 in Tweelingen vond ik een prachtige cluster.
Tot slot Capella. Altijd vrolijk twinkelend en mooi helder. Laat alle kleuren van de regenboog wel zien. Hoofdster van Auriga, die bij mij altijd associaties oproept met de drie Messierclusters. Ik heb iets met clusters.

 

[coldfieldboundary]

Zonet een poging gedaan, want de Maan groeit ook komende dagen. Ik zocht eerst of onder Mars de sterrenhoop NGC 1746 te zien is, dit met de 40x 1,5°. De hoop heeft de helderste sterretjes in het zuidelijk deel, maar ook ten noord zitten vele fijne sterretjes. Groter dan 1,5° heb ik niet, maar de noordelijke helft van de hoop én Mars waren net in het beeld te krijgen. Dan natuurlijk ook eens Mars zelf. Bij 180x. Wat is de bol groot zeg. Ideaal. Maar wel niet duidelijk bruine gedeelten te zien, dat klopt ook, de minder goede kant staat nu s' avonds naar ons. En een dubbelster mocht ook lees ik. Dan maar Castor genomen. Nog steeds 180x. Heel gemakkelijk gescheiden, de buur is kleiner dan de hoofdster. En nu hopen op een heldere 8 dec.

 

[Houdini]

Ik noem dit altijd de Winterzeshoek, kende de andere namen niet. Leuk om volgen (in de loop der jaren) zijn de helderheidsvariaties van Betelgeuze vergeleken met de andere, stabiele sterren.

 

[Bobbie]

Ik ga Nederland/België nog één keer jaloers maken. Onderweg naar huis sta ik op een camping vlakbij de Spaans/Franse grens op een mooie stikdonkere plek. Het is helder (en koud!). De enige lichtvervuiler is de maan. Toch een mooie gelegenheid om nog een laatste keer met de bino te genieten van de winterzeshoek. De Orion staat er weer prachtig bij. Ik probeer in Gemini M35 met de bino op te sporen en stuit onderweg op een mooi kettinkje van sterren. Blijkt Collinder 89 te zijn. Cluster van magn 5.7 zegt SkySafari. M35 zie ik als vaag vlekje maar herkenbaar een driehoek vormend met Mu en Eta Gemini. Inmiddels zijn Procyon en Sirius ook boven de horizon verschenen en doen een wedstrijdje twinkelen. Rigel kan er ook wat van. Sirius heeft gewonnen.
Nog even snel alle hoogtepunten aflopen en dan als dank een glaasje Rioja voor het slapen gaan. Vanuit het thuisfront ben ik al gewaarschuwd: “het is hier grijs en dat blijft het ook nog wel even”. Dit pakken ze mij nooit meer af.

 

[markus17]

Mooi, deze keer met het ongebrilde blote oog tijdens de avondwandeling: Mars is hoog en fel rood! En dat was het dan ook wel zo'n beetje, want dankzij de maan was verder vrij weinig te zien.

 

[EdwardB]

Met bewolking zoals van de laatste tijd, is het zaak om nét de heldere momenten te pakken. De verrekijker is daarvoor hét aangewezen instrument. Gisteren keek ik rond 19u. Met de sterpatronen kon ik zien dat Mars bijna in een rechte lijn was met twee sterren, én een rechte hoek met nog een andere ster. Rond 2u vannacht was te zien dat Mars deze lijn was gepasseerd. De net <90⁰ hoek was nu een net >90⁰ hoek geworden.

Op het schetsje op de post-it zijn de verhoudingen misschien niet helemaal correct en de door Mars afgelegde afstand was toch iets kleiner, maar het geeft wel een aardig beeld van hoe snel hij gaat. Een maand geleden was de maan ook nabij en was er vaak bewolking met wat gaten. Zo kort nadat Mars net stationair was (30 oktober), zat er nog weinig vaart in. Vanaf 12 januari gaat hij weer oostwaarts lopen.



Het is leuk om ook het pad van de planeet te volgen in plaats van je alleen te richten op het zien van details op het oppervlak:
- Het is makkelijk te doen bij een korte opklaring en met bescheiden middelen als een verrekijker.
- Je kan dan zelfs in de winter toch aardig wat waarnemingen verrichten, in plaats van gedeprimeerd te raken omdat de zwaardere telescoop al maanden niet buiten komt omdat het 'al die tijd' bewolkt was.
- Mars is de snelste buitenplaneet en ook sneller dan de meeste planetoïden en zéker veel helderder. Verplaatsing is gauw te constateren.
- Je kan een beetje proeven aan de klassieke sterrenkunde waarin verplaatsing van planeten een nog erg belangrijk (en vóór de uitvinding van de telescoop vrijwel het enige) studieterrein was.

 

[Sterren kijken in de stad]

Regen tegen de ramen vanmorgen in Leiden :-(

 

[wvreeven]

Regen vanmorgen ook nabij Madrid. Gisteravond was het nog enigszins helder:

 

[EdwardB]

Een nieuwe waarneming, gisteren en vanochtend, van de verplaatsing. Deze keer wat meer correct getekend. De vorige keer zat ik een beetje verkeerd met de verplaatsingsrichting. Vrijwel van noord naar zuid (zo ver van een stationairpunt) is dat niet logisch, maar niemand heeft dat opgemerkt dus ik ga ervan uit dat niemand het heeft opgemerkt. De puntjes/vlekjes zonder verbindingsstippellijntjes zijn geen sterren.

 

[EdwardB]

Mogelijk heeft astronomisch Nederland gisteren wat kansen gemist door het voetbal, maar ik had meer voorkeur voor de rode planeet dan het groene veld.

Wolken kwamen en gingen. Even kon ik weer de verplaatsing van Mars zien. Ook nu is vergeleken met de vorige tekening het pad nog niet zoals het eruit zou moeten zien, ongeveer op het niveau van de vroege Babyloniërs met hun aritmetische astronomie wat op zich al een prestatie was.

Ook heb ik toch maar even de 75mm buiten gezet. Eerst op Jupiter. Door slechte seeing die ik weet aan de nabijheid van de dakrand ging ik al gauw naar Mars die achter de boom vandaan was gekomen. Die gaf echter ook slechte seeing helaas. Toen er weer wolken kwamen ging de telescoop weer naar binnen.

Een tijdje later was het weer helder, telescoop weer naar buiten. Met een achromaat heb je weinig problemen met temperatuuraanpassing. Dat is ideaal op dit soort avonden. Tussen 21 en 22:00 was de lucht best wel stabiel. De transparantie was wat minder en met de contrastarme kant van Mars op ons gericht was het zien van detail niet zo makkelijk. Ik zat een beetje te dubben met filters en oculairen, te donker, te klein, nog teveel bandbreedte, koude voeten etc.

Zo op de grens van illusie en vage details durfde ik een schets niet aan. Wat wel steeds terugkwam was het donkere gebied linksboven (omkerende kijker, dus zuid) en het verhelderde gedeelte onder (noord). Zojuist heb ik uit geheugen toch nog even wat opgetekend. Dat wordt vaak afgeraden maar 'gelukkig' was er weinig detail wat ik me hoefde te herinneren.

Edit 15:32: schets vervangen door schets met telescopische info etc.

 

[John Baars]

Inmiddels heb ik ze alle gezien dit seizoen. Telescopisch,met de verrekijker of het blote oog. Betelgeuze en Aldebaran zijn duidelijk de rodere sterren. Ook is er verschil in helderheid tussen de Castor componenten. Rigel is telescopisch natuurlijk heel leuk vanwege het zwakkere dubbelsterretje dat ernaast staat. Met een 10cm kijker lukt die wel. Sirius is natuurlijk een ander verhaal en NEE, ik ga hier nu niet vertellen dat ik die al gezien heb. Staat nog te laag.
Wel voeg ik een leuk zelfgemaakt plaatje bij van Rigel en Sirius. Bij Sirius is duidelijk te zien dat seeing de waarneming van Sirius B ernstig hindert. Het is een beetje raden waar die staat, maar ik ben ervan overtuigd dat je hem vindt. Even goed zoeken.



Een schetsje van Mars staat inmiddels bij SCHETSEN

 

[skyfan]

Gisteravond zaten we bij een kerstconcert op het Pieterskerkplein in Leiden, en kwam Mars pontificaal tussen de wolken doorpiepen. Hij stond recht boven de Leidse Sterrewacht!
Sfeerplaatje:



De gevoelstemperatuur bij het 2,5 uur durende concert was ca -2 graden, goede training voor de opklaringen komende week .

 

[fransvanschaik]

John, ik zie sterpuntjes op vele plekken langs de omtrek van de stralenkrans
???
Ook een verder we op 10 uur.

 

[John Baars]

John, ik zie sterpuntjes op vele plekken langs de omtrek van de stralenkrans
???

Tja, zo "gemakkelijk" is het nou......

Die puntjes zijn seeing-spikkeltjes die komen en gaan, het zijn geen sterpuntjes. Het beweegt dus hevig in het echt. Een sterretje dat daartussen staat komt en gaat ook, maar wel telkens op dezelfde plek en blijft bovendien langer achtereen zichtbaar.
Let hier op het spikkeltje dat een vierkantje van vier pixeltjes vormt. Op 8 uur dus.

Vergroot:

 

[fransvanschaik]

Dat het niet allemaal sterren waren had ik wel door, John.
Ik had het bekeken met een loup
Blijkbaar niet goed genoeg

 

[Jef De Wit]

Slechte timing... spreek je met een vriend af om enkele biertjes te degusteren, blijkt het buiten kraak-kraak-helder
Daarna de telescoop buiten zetten, dat leek me geen goed idee. Maar de Wintercirkel bewonderen met het blote oog, dat lukte nog!

Ik zie in drie objecten een oranje kleur: Mars, Aldebaran en Betelgeuze (alle andere sterren van de Wintercirkel zien gewoon wit). Ik probeer uit te vissen welke van de drie het 'meeste' kleur heeft, maar dat valt niet mee door de helderheidsverschillen. Ik gok uiteindelijk op Betelgeuze als het 'donkerste' oranje.

Daarna rangschik ik de Wintercirkel en Mars volgens helderheid (tussen haakjes magnitude volgens CdC). Mars (-1.8) is duidelijk het helderste. De zilveren medaille is voor Sirius (-1.44), die door zijn lage stand eigenlijk veel meer verschilt van Mars dan je op basis van de magnitude zou verwachten. Op de derde plaats staat Capella (0.08). Vervolgens Rigel (0.18), Aldebaran (0.87) en Procyon (0.43). Die twee laatste schatte ik dus verkeerd in, waarschijnlijk door hun verschil in hoogte (of de alcohol ). De hekkensluiters waren duidelijk het duo Castor (1.58) en Pollux (1.16).

 

[Wild-duck-11]

Gisteravond buiten gesprongen met de verrekijker in aanslag. De wintercirkel, ooit van gehoord maar nooit zo gezien, was duidelijk aanwezig.
Sirius is een lastige voor me vanuit de tuin. Die komt net piepen boven een appartementsblok, waar naast elke voordeur een lamp lichtpollutie staat af te stralen, richting mijn tuin. Geweldig. Dus die moest ik wat buiten beschouwing laten, ik besef nu dat ik ook Castor vergeten ben...

Ik lette vooral op kleur. Rigel was helder wit, Procyon misschien wat gelig, toch weinig dan. Meer geel waren Capella en Pollux. Daarna was het moeilijker, Aldebaran vond ik lichter oranje uiteindelijk, terwijl Mars en Betelgeuze... ik kon niet kiezen. Mars was in de verrekijker natuurlijk fel, het is lastig dat te negeren.
Net zoals @Bobbie surfte ik ook door Auriga, inderdaad leuke makkelijke clusters. M37 en M36 duidelijk zichtbaar, M38 was perifeer net te doen.
De Smiley naast M38 stond mooi rechtop

Rigel heb ik met de telescoop ooit wel eens gescheiden en omdat ik Castor nu vergeten ben, is dat mijn volgende 'te bezoeken' dubbelster.

 

[coldfieldboundary]

De Smiley naast M38 stond mooi rechtop

hé, die kende ik nog niet
ja, de mag. 6 à 7 sterren net ten zuid van M38

 

[markus17]

Leuk! Ik kon ze deze keer tijdens de kortere avondwandeling met het ongebrilde oog allemaal zien! Helaas zag ik Procyon aan voor Spica, maar dat zien ze vast wel door de vingers.

Wederom geen kijker, want de boel zit op zuid en de balkondeur blijft dicht. Gelukkig is het maandag weer zomers, jammer van de regen.